audio da entrada

O nome da rosa, a primeira novela de Umberto Eco, non precisa moita presentación. Cincuenta e cinco millóns de copias vendidas en todo o mundo dende a súa publicación en 1980 acreditan o seu éxito.

Sen dúbida é un bestseller clásico, unha novela para todos os públicos.

O amable lector non debería ter medo dos latíns que salpican o texto. O propio autor fala deles nunha fermosa nota que acompaña á novela. Afirma que non lle importa en absoluto que as citas latinas non se entendan. Anoxárono as queixas dalgúns que lle dixeron que se viran obrigados a consultar un dicionario de latín. As máis das veces son títulos de libros, ou sentencias que transportan o lector a un tempo remoto, que lle regalan a distancia histórica.

As verbas, o ton, as cadencias do texto fanse eco do estilo que quixo o autor: o dun cronista medieval.

Este é Adso, quen, xa vello e retirado na súa abadía de Melk, rememora os sucesos acontecidos cando era tan só un rapaz.

A min resoáronme lecturas de tempos pasados, de cando estudaba, de cando fixen os cursos de doutoramento en Estudos Medievais, das veces que asistín a misas solemnes en latín, do canto gregoriano, da espiritualidade que impregna o ambiente de recollemento e oración, e tamén da nostalxia da xuventude ansiosa polo vello e polo novo.

A miña xeración viuse transportada pola emoción e pola ilusión naqueles anos nos que estudabamos Filoloxía. Nós estudantes, e mesmo insignes catedráticos, asistimos á primeira tradución ao castelán desta obra sen parangón. Comentabámola nos cafés, entre amigos, emprestabámonos o libro, porque non todos tiñamos cartos para compralo… Foi unha experiencia estupenda.

No ano 1986 chegou a película, co gran Sean Connery na pel de Guillerme de Baskerville, un frade franciscano, un Sherlock Holmes medieval, un home culto, sagaz, intelixentísimo, conciliador, cuxo «xenio» inglés non lle impide facer as veces de pai co novizo Adso de Melk, no papel dunha especie de Dr. Watson.

Adso é un novizo beneditino, un mozo en constante abraio polas cousas novas que vai aprendendo.

A estadía na abadía do norte de Italia, cuxo nome el cala deliberadamente, é o seu particular rito iniciático, o seu rito de paso da nenez á xuventude.

Sete días, sete crimes, ao ritmo das horas canónicas.

Cando traducín a novela, perdín o sono, e non polo traballo, senón pola emoción que non me deixou parar. Deste xeito, cantei matinas, laudes, prima, terza, sexta, nona, vésperas e completas, como quixo san Bieito de Nursia.

Considérome unha privilexiada por ver agora a miña tradución na primorosa edición da Editorial Aira de Allariz.

O editor César Lorenzo e máis eu contaxiámonos mutuamente da emoción. Sempre contei coas súas atencións, coa súa sabedoría, co seu exquisito galego que puido puír os meus despistes, os fallos que nós os habitantes do Finisterrae sempre temos, debidos a esa diglosia que nos caracteriza.

A miña mente está sempre partida en anacos, ocupados polas linguas que falo, que traduzo ou que leo.

Pero todo o que estou a dicir débese á mestría do grande Umberto Eco.

Os seus textos orixinais son música, o seu italiano axustado, por veces exquisito, adornado ademais pola retórica dos textos medievais. Descubrín figuras literarias de moita calidade: quiasmo, polisíndeton, zeugma, aposiopese, políptoton… , todo iso que a meirande parte das novelas de hoxe esquecen.

Isto é verdadeira literatura, isto é un éxito editorial de moito mérito.

Moitas veces comparei perante amigos e coñecidos O nome da rosa cos libros de Astérix (do Astérix de Uderzo e Goscinny, naturalmente, non dos novos).

Neles hai varios niveis de lectura, e poden gozar enormemente de todos eles tanto nenos como adultos.

O nome da rosa tamén é para todos os públicos, accesible e divertido tanto para un adolescente como para un douto medievalista.

Uns lerán á procura do thriller, das sete mortes da abadía nos sete días que se narran; se cadra outros terán curiosidade polo asunto histórico e relixioso, e poderán profundar nas loitas entre o Imperio e o Papado, no extenso elenco de herexías, todas nadas do bo de san Francisco, que predicou a pobreza da Igrexa e o amor a todas as criaturas da Creación; pode que algúns incluso vaian buscar os sons da literatura medieval, da Biblia, da sabedoría dos códices, do seu proceso de copia, da vida lenta aínda que afanada do scriptorium medieval.

Penso que nos meses que seguen escribirei máis cousas máis concretas sobre todo o que aprendín mentres traducín este texto.

Creo que houbo algo relacionado coa teoría dos «seis graos de separación» para que a novela chegase ás miñas mans.

En primeiro lugar, eu asistín -cando era nova e sabía moi pouco italiano- á conferencia que Umberto Eco deu no Pazo da Ópera de A Coruña durante a súa estadía na cidade.

Moitos anos despois, cando eu facía o meu perfeccionamento de italiano en Florencia, o último día daquel frío novembro de 2017 asistín á representación teatral de O nome da rosa.

Estes sinais non son da mesma categoría que os signos do Apocalipse que acompañan a narración e os crimes da abadía beneditina, pero teñen o seu aquel.

Os máis románticos cremos firmemente que Umberto Eco escribiu algo profético.

A única copia do segundo libro da Poetica de Aristóteles, dedicado á comedia e á risa, fundamental na trama da nosa novela, emocionante para nós clasicistas, perdeuse para sempre por culpa de…

Temos fe en que algún día nalgunha abadia beneditina de Suíza, Austria, Italia ou Alemaña apareza este libro perdido para a Humanidade.